Kiedy trzeba zapłacić podatek od wzbogacenia?

Opublikowano: 04 Wrz 2021 Agnieszka Kłak 16 min. czytania

Kategoria: Słownik pojęć finansowych

Czym jest podatek od wzbogacenia?

Idea podatku od wzbogacenia jest taka, że państwo pobiera daninę od osoby, która powiększyła swój majątek. Nie dotyczy to każdego rodzaju wzbogacenia się. Przykładowo wpływy na konto za wynagrodzenie z tytułu wykonywanej pracy, świadczenia społeczne czy też np. z otrzymanej chwilówki nie podlegają temu rodzajowi opodatkowania. Okoliczności, w których trzeba zapłacić podatek od wzbogacenia do urzędu skarbowego szczegółowo określają przepisy prawne.

Podatek od wzbogacenia, funkcjonujący dokładnie pod tak brzmiącym pojęciem w polskim prawie nie istnieje. A przecież to sformułowanie brzmi bardzo znajomo na naszym polskim gruncie. Czy intuicja, podpowiadająca, że jednak istnieje coś takiego jak podatek od wzbogacenia jest błędna? Oczywiście, że nie. Znajduje ona twarde potwierdzenie w rzeczywistości.

Podatek znany z gry

Podatek od wzbogacenia jest znany wielu osobom już od lat dzieciństwa, dzięki popularnej grze planszowej „Monopol”, gdzie znajdowało się pole z takim właśnie podpisem. Gracz, stanąwszy pionkiem na to pole stawał się ubogi o jakąś kwotę zabawkowych pieniędzy. Gra nie tłumaczyła wszakże definicji podatku od wzbogacenia. Jednakże uczyła czegoś innego. Otóż podatek od wzbogacenia, kiedy występują ku temu okoliczności zawsze trzeba zapłacić. Nie można uchylić się od obowiązku zapłaty podatku.

Podatek od wzbogacenia - sytuacja prawna

W polskim prawie odpowiednikami podatku od wzbogacenia są: podatek od czynności cywilno-prawnych oraz podatek od spadków i darowizn. Każdy z tych podatków płaci się w innych okolicznościach. Każdą z tych dwóch danin publicznych reguluje osobna ustawa.

Podatek PCC

Reguluje go Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych. Jest to jeden z typów podatku od wzbogacenia. Obowiązuje on w przypadku pewnych umów oraz ustanowień. Przedmiotem opodatkowania są tutaj:

• ustanowienie zabezpieczenia hipotecznego,
• ustanowienie odpłatnego użytkowania,
• umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
• umowa dożywocia,
• umowa spółki,
• umowa pożyczki pieniędzy lub oznaczonych rzeczy,
• umowa depozytu nieprawidłowego,
• umowa o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
• umowa darowizny – w przypadku przejęcia długów albo zobowiązań darczyńcy. 

Kiedy trzeba zapłacić PCC?

Najczęściej jest tak, że podatek PCC płaci ten, który przyjął jakąś korzyść w wyniku zawarcia umowy. Tak więc zazwyczaj zapłaci kupujący czy też pożyczkobiorca. Podatek od czynności cywilnoprawnych obowiązuje tylko tych, którzy nie są płatnikami VAT. Nie dotyczy więc przedsiębiorców.

Przykładowe sytuacje, w których trzeba zapłacić podatek PCC:

• nabycie samochodu z rynku wtórnego,
• kupno nieruchomości, w tym z rynku wtórnego,
• nabycie używanych przedmiotów, maszyn, narzędzi, itp.

Podatek od spadków i darowizn

Ma on swoje umocowanie prawne w Ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadku i darowizn. A oto okoliczności, w których trzeba zapłacić podatek:

• darowizna,
• przejęcie spadku na drodze dziedziczenia,
• zachowek,
• zasiedzenie,
• nieodpłatna renta, użytkowanie oraz służebność,
• nieodpłatne zniesienie współwłasności. 

Ten podatek obliczany jest na podstawie wysokości łącznej wartości o jaką powiększył się majątek podatnika. Jeżeli np. w przypadku przejęcia spadku spadkobierca przejął też jakieś długi, wartość powiększenia majątku oblicza się odejmując sumę długów.

Jaką stawkę ma podatek od wzbogacenia?

Jak wysoki jest podatek od wzbogacenia? Wszystko zależy, który rodzaj daniny weźmiemy od uwagę i jakiej konkretnie okoliczności ona dotyczy. Stawki w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych wynoszą:

• 2% i stawka ta dotyczy: umowy sprzedaży, przy przejęciu praw własności do nieruchomości albo ruchomości (np. mieszkanie, auto, inne przedmioty), umów zamiany, dożywocia, o dział w spadku, o zniesieniu współwłasności, darowizny przy przejęciu długów darczyńcy – o ile takie posiadał,
• 1% i stawka ta dotyczy: umowy nabycia innych praw majątkowych niż przy umowie sprzedaży, umowy przeniesienia innych praw majątkowych niż przy umowach zamiany, dożywocia, o dział w spadku, o zniesieniu współwłasności i darowizny, umowy ustanowienia odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
• 0,5% i stawka ta dotyczy: umowy spółki, umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego,
• 0,1% i stawka ta dotyczy ustanowienia hipoteki dla wierzytelności istniejących,
• 19 zł i stawka ta dotyczy ustanowienia hipoteki dla wierzytelności o nieustalonej wysokości. 

Wartość powiększenia majątku

W przypadku podatku od spadków i darowizn w pierwszej kolejności trzeba wziąć pod uwagę o jaką wartość poszerzył się majątek podatnika. Ta wartość będzie wyrażona:

• w pieniądzu (np. środki na koncie),
• w wartości nieruchomości lub ruchomości czy innych przedmiotów (wartość powinien tutaj oszacować rzeczoznawca),
• w wartościach innych źródłach wzbogacenia się – np. papiery wartościowe. 

Łączna wartość podatku od spadku i darowizn

Całość wartości spadku lub darowizny to wszystko co otrzymał obdarowany lub spadkobierca. To znaczy, że jeśli otrzymał tylko pieniądze w gotówce, to tylko to jest wartością powiększającą jego majątek. Jeśli natomiast otrzymał pieniądze i dom, wówczas rzeczoznawca wycenia wartości nieruchomości, którą dodaje się do wartości pieniędzy – o tę wartość poszerza się majątek.

Grupy podatkowe

Po oszacowaniu łącznej wartości darowizny lub spadku należy ustalić do jakiej grupy podatkowej należy obdarowany albo spadkobierca. Istnieją cztery grupy podatkowe. Grupa 0, do której należy najbliższa rodzina (np. dziecko, matka) jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem, że obdarowany albo spadkobierca zgłosi fakt uzyskania spadku bądź darowizny do Urzędu Skarbowego w przeciągu 6 miesięcy od momentu przejęcia spadku bądź darowizny. 

W pozostałych trzech grupach podatek od spadków i darowizn obowiązuje w następujących okolicznościach:

• dla grupy I od wartości 9637 zł wzwyż,
• dla grupy II od wartości 7276 zł wzwyż,
• dla grupy III od wartości 4902 zł wzwyż. 

Powyższe kwoty są granicami kwoty wolnej od podatku. To oznacza, że jeżeli np. ktoś należał do grupy I to nie zapłaci podatku, jeżeli powiększył swój majątek o sumę nie większą niż 9637 zł.

Stawka podatku od spadku i darowizn

Ustalanie wysokości podatku od spadku i darowizn jest bardzo skomplikowane. Po pierwsze tę wysokość oblicza się od wysokości nadwyżki nad kwotę wolną. Po drugie istnieją jeszcze progi od wyższych kwot, a im ta suma jest większa tym wzór jest coraz bardziej skomplikowany. To, ile wynosi podatek jest zależne od wartości spadku lub darowizny i może wynieść od 3% do nawet aż 2877,9 zł + 20% od nadwyżki.

Podatek od wzbogacenia – auto

Co w przypadku podatku od wzbogacenia od kupna samochodu? Jeżeli chcemy dokonać kupna samochodu od producenta, firmy sprzedającej auta lub osoby fizycznej, która prowadzi działalność gospodarczą w tym zakresie, wówczas przy zakupie pojazdu opłacany jest podatek VAT. A zatem nie obowiązuje tutaj podatek od wzbogacenia. 

Auto od osoby prywatnej

Ciąży na nas obowiązek zapłaty podatku, jeśli kupna samochodu dokonujemy od osoby prywatnej. Jeżeli ktoś nie jest płatnikiem VAT, wówczas przy zakupie samochodu musi być uwzględniony podatek od wzbogacenia.

Podstawą zakupu samochodu od osoby prywatnej jest umowa sprzedaży samochodu. W takim przypadku w umowie tej musi widnieć zapis o zapłaceniu podatku od czynności cywilnoprawnych, ale ile wynosi podatek? 

Wynosi on 2% wartości transakcji, a osoba kupująca musi go zapłacić w ciągu 14 dni od momentu zawarcia umowy. Dotyczy to wszystkich kwot powyżej 1000 złotych. Jednakże, jeśli auto jest warte mniej niż 1000 złotych, wówczas nabywca nie płaci podatku od czynności cywilnoprawnych.

Przykładowo pan Jan kupuje samochód od pani Bożeny. Na umowie wartość samochodu wynosi 20 000 złotych, jest to auto 4-letnie. Podana kwota to całość transakcji wyrażona w brutto. Wobec tego pan Jan zapłaci podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 400 złotych. Umowa została zawarta dnia 10 sierpnia. A zatem ostatni dzień, w którym pan Jan musi uiścić opłatę podatkową przypada na 24 sierpnia. Jeśli dotrzyma terminu legalnie przejmie prawa majątkowe do samochodu.

Teraz inna sytuacja. Pani Ewelina kupuje samochód od pana Marcina. Jest to stary fiat 126 p, potocznie nazywany „maluchem”. Auto ma już przeszło 20 lat, jest po licznych remontach i jego wartość nie jest zbyt duża. Na umowie cała kwota brutto transakcji wynosi 980 złotych. Jest to mniej niż 1000 złotych, wobec tego pani Ewelina jest zwolniona z opłaty z tytułu podatku od wzbogacenia.

Należy pamiętać, że kiedy kupujemy samochód od osoby prywatnej prawie zawsze będzie to auto używane. Oczywiście, teoretycznie można tą drogą sprzedać całkiem nowe auto, jednakże takie sytuacje zdarzają się na rynku niezwykle rzadko.

Podatek od wzbogacenia – mieszkanie

Sytuacja z mieszkaniem jest niemal identyczna jak przy zakupie samochodu. Podatek od wzbogacenia zapłacimy wtedy, kiedy nabędziemy mieszkanie na rynku wtórnym, tj. od osoby nie będącej płatnikiem VAT, która jest już właścicielem mieszkania. Nie będzie to nieruchomość nowa, którą otrzymamy prosto z ręki dewelopera. Takie mieszkania nabywamy tylko na rynku pierwotnym, gdzie wśród kosztów zakupu musi być uwzględniony podatek VAT.

Tutaj również występuje podatek od czynności cywilnoprawnych. Tak jak w przypadku auta wynosi on 2% i także należy wnieść tę opłatę w ciągu dwóch tygodni od zawarcia umowy. Przykłady będą więc analogiczne.

Pani Gabriela kupuje mieszkanie od pani Marzeny, a całość transakcji opiewa na kwotę brutto 220 000 złotych. Dwuprocentowy podatek, który musi zapłacić pani Gabriela wynosi więc 4 400 złotych. Jeżeli umowa sprzedaży mieszkania została zawarta 1 maja, pani Gabriela musi wnieść tę opłatę do Urzędu Skarbowego do dnia 15 maja.

Należy pamiętać, że przy zawarciu umowy sprzedaży mieszkania czekają nas inne koszty niż tylko podatek od wzbogacenia. Mowa tu o wpisie do księgi wieczystej oraz kosztach notariusza. Warto w tym miejscu dodać, że podatek od wzbogacenia w formie dwuprocentowego podatku od czynności cywilnoprawnych dotyczy wszystkich przedmiotów oraz praw własności do mieszkania jak i prawa do wieczystego użytkowania. Wyjątkiem zawsze będzie transakcja, która opiewa na kwotę mniejszą niż 1000 złotych.

Podatek od wzbogacenia – brak zapłaty

Podatek od wzbogacenia pociąga za sobą obowiązek podatkowy, zatem jeżeli występują okoliczności dotyczące podatnika, wówczas jest on zobligowany do zapłaty tego podatku do urzędu skarbowego. Istnieją jednak okoliczności, gdzie legalnie nie płaci się podatku od wzbogacenia. Będą to takie sytuacje, w których:

• obdarowany lub spadkobierca uzyskał taką wartość spadku lub darowizny, która nie przekroczyła kwoty wolnej od podatku,
• przedmiotem umowy sprzedaży jest ruchomość, której wartość nie przekracza 1000 złotych,
• podatnik kupuje obce waluty. 

W innych przypadkach trzeba uiścić w ciągu 14 dni od dnia wzbogacenia się. Jeżeli podatnik tego nie uczyni, wówczas urząd skarbowy naliczy tzw. podatek sanacyjny w wysokości 20% od wartości wzbogacenia się. Dzieje się tak również, kiedy dojdzie do przekroczenia terminu płatności podatku. Zobowiązanie to obciąży podatnika po dokonaniu przez Urząd Skarbowy kontroli skarbowej. Jeżeli ktoś podatek zapłacił, a mimo to otrzymał karę, może złożyć odwołanie do naczelnika urzędu skarbowego.

Tagi: podatnikpodatki

Zaktualizowano: 15.10.2021

Dodano: 04.09.2021